Người Hà Nhì vui Tết cổ truyền

Năm nay, vào ngày Thìn (ngày con rồng) hôm nay 27/11, tức ngày 2/11 Âm lịch, đồng bào Hà Nhì ở các xã vùng cao biên giới Ka Lăng, Thu Lũm, Tá Bạ, Mù Cả (huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu) nô nức ăn Tết cổ truyền (Khụ Sự Chà) của dân tộc. Tết cổ truyền là dịp để cho mọi người nghỉ ngơi, vui chơi, các gia đình đi chúc Tết lẫn nhau sau một năm lao động, thu hoạch mùa vụ và cũng là tròn một năm theo cách tính của người Hà Nhì.

Tết của đồng bào Hà Nhì ở Lai Châu cũng bắt đầu từ ngày Thìn - “Lò No” như người Hà Nhì ở các tỉnh khác nhưng kéo dài trong 5 ngày, kết thúc vào ngày Thân - “Mụ No”, sau đó bà con lại bắt tay vào sản xuất vụ mới... Theo phong tục, để chuẩn bị cho Tết Khụ Sự Chà, người Hà Nhì làm bánh giầy, bánh trôi, mổ lợn, gà để cúng tổ tiên, vừa như lời tạ ơn cho một vụ mùa đã qua, vừa như lời cầu xin cho một năm mới tốt lành, mưa thuận gió hòa, cây trái tốt tươi.

Ông Xì Xá Xè, 79 tuổi, ở bản Thu Lũm, xã Thu Lũm, huyện Mường Tè cho biết, đêm đầu tiên của Tết được coi như đêm giao thừa. Sáng sớm mùng 1 Tết, người Hà Nhì có tục đi lấy nước ở mó nước rất sớm để về làm đồ cúng và sinh hoạt. Họ quan niệm rằng: Việc lấy nước là lộc và có nguồn nước mới dồi dào sử dụng ngay từ đầu năm sẽ may mắn trong cả năm.  

Một trong những nét văn hóa tâm linh độc đáo mà người Hà Nhì vẫn còn lưu giữ đến nay là tục xem gan lợn để đoán định việc mùa màng năm tới có thuận lợi hay không, tình hình sức khỏe các thành viên trong gia đình. Nhà nào mổ con lợn to chứng tỏ năm vừa qua nhà đó làm ăn được, mùa màng bội thu. Bởi thế những con lợn mổ Tết thường là được chủ nhà dày công chăm sóc trong cả năm, nhiều con nặng tới hơn một 100 kg.

Việc thờ cúng ngày Tết của dân tộc Hà Nhì cũng rất gọn nhẹ, có ý nghĩa sâu sắc. Không hương hoa, vàng mã, bày biện như một số dân tộc khác, mâm cúng tổ tiên là các sản vật do chính tay con cháu làm ra như bánh giầy, bánh trôi, rượu, gừng, muối ớt, cơm, thịt. Đặc biệt, việc cúng tổ tiên trong ngày Tết của người Hà Nhì do phụ nữ đảm nhiệm. Nơi thờ cúng bên nội của người Hà Nhì được đặt ngay bên trên đầu giường của vợ chồng gia chủ. Nơi thờ bên ngoại được đặt ở góc bếp.

Vào ngày thứ 5, kết thúc Tết Khụ Sự Chà, tức là ngày Thân (con khỉ), các gia đình làm một mâm lễ cúng trời đất để cảm ơn đã ban sức khỏe, phù hộ cho nhân dân trong bản bình an và cầu mong năm mới mùa màng bội thu, vật nuôi đầy đàn, bản làng yên vui. Theo quan niệm của người Hà Nhì, đi đâu, làm gì cũng phải có trời đất phù hộ mới thành, nên đầu năm mới phải cúng trời đất, cầu mong phù hộ cho cả năm an lành.

Con cháu biết ơn sinh công thành của ông bà, cha mẹ nên đi lấy chồng xa hay ra ở riêng cũng phải chuẩn bị lễ vật gồm rượu, thịt lợn, gà về nhà chúc Tết và cúi lạy trước bàn thờ tổ tiên cầu mong được bình an, sức khỏe. Ông bà, bố mẹ chúc phúc con cháu, gia đình đầm ấm bên mâm cơm đầu năm và ôn lại lai lịch dòng tộc hoặc những công việc trong năm tới, chia sẻ kinh nghiệm sản xuất mùa màng. Ra về, ông bà, bố mẹ tặng một con gà cho con cháu để cầu năm mới làm ăn phát đạt "nhà đầy thóc, lợn và gà đầy chuồng". 

Trong những ngày Tết cổ truyền của người Hà Nhì, từ người già đến trẻ nhỏ, ai cũng diện những bộ quần áo mới rực rỡ sắc màu để đi chơi Tết. Ở các sân chơi của bản sẽ diễn ra nhiều trò chơi như: Đu quay, đánh cầu bằng tay, chơi cù... và cả những bài hát, điệu múa mừng năm mới, hát dao duyên, đối đáp giữa chàng trai, cô gái đang đến tuổi cập kê. Đây là dịp để chàng trai, cô gái đua tài và sau một mùa chơi Xuân, biết bao đôi trai gái kết duyên nên vợ chồng, xây dựng hạnh phúc trăm năm.

Để năm mới được trọn vẹn, người Hà Nhì cũng kiêng không cãi nhau, nói tục, chửi bậy, trộm cắp, uống rượu say, hai vợ chồng là chủ gia đình không được đi chơi xa sang các bản khác... Tại bữa tiệc đầu Xuân năm mới, người khách quý sẽ được mời một mâm riêng, ra về gia chủ tặng lễ vật tỏ ý quý trọng người đến chúc Tết gia đình.

Là người con Hà Nhì, ông Lý Anh Hừ - Bí thư Huyện ủy Mường Tè chia sẻ: Những năm qua, nhờ sự quan tâm của Đảng, Nhà nước, các cấp chính quyền địa phương nên nhiều chính sách dân tộc được đầu tư đã góp phần thay đổi cơ bản diện mạo nông thôn, miền núi. Đời sống kinh tế - xã hội của địa phương có bước phát triển. Khắp huyện Mường Tè, từ các xã Thu Lũm, Ka Lăng đến các xã Mù Cả, Tá Bạ có người Hà Nhì sinh sống, những con đường liên xã, liên thôn được cứng hóa, góp phần tạo điều kiện tốt hơn cho việc đi lại của người dân trong bản. Không khí náo nức, phấn khởi đón Tết Khụ Sự Chà rộn vang khắp núi rừng vùng biên với “A kha pi po” - chúc mừng năm mới, chúc mọi điều tốt lành.